Του Βλάση Αγτζίδη (*)

«Κάποτε θα πρέπει να ζητήσετε -ακόμα και με απόφαση συνεδρίου- όλα τα χαρτιά της Κομμουνιστικής Διεθνούς, της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ, της Κα-Γκε-Μπε, που αφορούν το ΚΚΕ και το κίνημα, τους αγωνιστές μας που χάθηκαν εδώ στη Σιβηρία (σαν τους Κλειδωνάρη, Φλαράκο, Χαϊτά και άλλους πολλούς). Αυτή είναι ιερή υποχρέωσή μας. Το 1947 εγώ ζωντανούς βρήκα μονάχα δύο»

(ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ, επιστολή προς Χαρίλαο Φλωράκη)

Ένα από τα πλέον άγνωστα θέματα των σταλινικών διώξεων -που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1937-38- είναι η εξόντωση των μελών του ΚΚΕ που είχαν καταφύγει στη Σοβιετική Ένωση λόγω του Ιδιώνυμου.

Το ζήτημα αυτό παραμένει άγνωστο για δύο λόγους:  πρώτα  γιατί η  νεοελληνική ιστοριογραφία δεν έχει το παραμικρό ενδιαφέρον για τέτοια ζητήματα και  έπειτα  γιατί η πλειονότητα της ελληνικής Αριστεράς πάσχει από έναν ανυπόφορο αταβισμό,  με αποκορύφωμα βέβαια το ΚΚΕ  το οποίο έχει επιστρέψει στην πιο παλιά, σκληρή και μεταφυσική ιδεολογική του μήτρα.

Oι διώξεις Στάλιν κατά των φυγάδων-μελών του ΚΚΕ

Το ζήτημα αυτό δεν σχετίζεται μόνο με την ιστορία της Αριστεράς και τη δυνατότητα αυτογνωσίας της, αλλά αποτελεί αδιερεύνητο θέμα και για την ίδια τη νεοελληνική ιστοριογραφία. Αντίστοιχο θέμα είναι και η διερεύνηση της της μοίρας των Ελλήνων που κατοικούσαν στην ΕΣΣΔ κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Μεταξύ των πολυάνθρωπων ελληνικών πληθυσμών, γηγενών αλλά και προσφυγικών από τη Μικρά Ασία, υπήρχε και ένας σημαντικός αριθμός φυγάδων από την Ελλάδα. Πρόκειται για διωκόμενους αριστερούς, που κατέφυγαν στην ΕΣΣΔ μετά την ψήφιση του Ιδιώνυμου (1929) με το οποίο ποινικοποιήθηκε η κομμουνιστική ιδεολογία.

Γνωρίζουμε πλέον μέσα από τα σοβιετικά αρχεία ότι η καταστροφή του σοβιετικού Ελληνισμού, όπως και πολλών μικρών εθνικών μειονοτήτων, υπήρξε συνειδητή πράξη της σταλινικής ηγεσίας. Οι Ελληνες της ΕΣΣΔ υπέστησαν από το 1937 πολιτιστική γενοκτονία. Οι φυσικοί τους ηγέτες (κομμουνιστικής ιδεολογίας) εκτελέστηκαν ή πέθαναν στα γκουλάγκ και μεγάλο μέρος των σοβιετικών Ελλήνων υπέστη την υποχρεωτική μαζική μετεγκατάσταση κατά τη δεκαετία του ’40 στις στέπες της Κεντρικής Ασίας – με την ανοχή της ίδιας της Ελλάδας.

Ενώ γνωρίζουμε πλέον για τη μοίρα των ελληνικών κοινοτήτων, καθώς και για τη μοίρα των ντόπιων Ελλήνων κομμουνιστών (Ποντίων και Μαριουπολιτών), αγνοούμε το τι συνέβη με ακρίβεια στους Ελλαδικούς κομμουνιστές. Δηλαδή, ποια ήταν η μοίρα εκείνων των μελών του ΚΚΕ που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ, είχαν ενταχθεί στις ντόπιες ελληνικές κομματικές οργανώσεις και είχαν ενσωματωθεί ως εργαζόμενοι και καθοδηγητές στις σοβιετικές ελληνικές κοινότητες.

Η απόφαση της 10ης Ολομέλειας του ΚΚΕ

Ήδη κατά τη 10η Ολομέλεια του ΚΚΕ (Γενάρης 1967) είχε ληφθεί η απόφαση της κομματικής αποκατάστασης για τα υψηλόβαθμα στελέχη του ΚΚΕ που δολοφονήθηκαν από τους σταλινικούς στην ΕΣΣΔ:

«Η 10η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, παίρνοντας υπόψη τα στοιχεία που υπάρχουν για τους παρακάτω συντρόφους-θύματα της προσωπολατρίας και μέλη και στελέχη του ΚΚΕ:
1. Κλειδωνάρη Απόστολο 2. Μαρκοβίτη Μάρκο 3. Χαϊτά Ανδρόνικο 4. Ευτυχιάδη Κώστα 5. Πηλιώτη Διονύσιο 6. Ντούβα Γεώργιο (Βορεινό) 7. Τσαγκαράκη Γιάννη (Τόμωφ) 8. Γιαννοκούτση Γιάννη 9. Δημάκο Νικόλαο (Γρηγόριεφ) 10. Δουλούδη Βασίλη (Ταμπακώφ) 11. Χριστοδουλίδη Χριστόδουλο (Αλέξη) 12. Κολοζώφ Γεώργιο (Λεωνίδα) 13. Χαραμή Στάθη (Ασάνωφ)
Αποφασίζει:

1) Αποκαθιστά ηθικά και κομματικά τους συντρόφους αυτούς που πέθαναν, σαν μέλη και στελέχη του ΚΚΕ
2) Η απόφαση αυτή ν’ ανακοινωθεί εσωκομματικά και να μη δημοσιευτεί στον κομματικό Τύπο. Το Π.Γ. να πάρει μέτρα ώστε στον κατάλληλο χρόνο και τρόπο (επέτειοι, ιστορικές αναμνήσεις και άλλες δημοσιεύσεις) ν’ αποκαταστήσει δημόσια τη μνήμη των παραπάνω συντρόφων.
3) Η Κ.Ε. εξουσιοδοτεί το Π.Γ. ν’ ανακοινώσει κατάλληλα την απόφασή της στην οικογένεια, αν έχει, του κάθε συντρόφου και ταυτόχρονα να εξετάσει την περίπτωση ηθικής και υλικής βοήθειάς της».

Γνωρίζουμε ότι όλα αυτά τα μέλη που αναφέρονται στην απόφαση κατείχαν υψηλές κομματικές θέσεις στο μηχανισμό του ΚΚΕ που βρισκόταν εκτός νόμου στην Ελλάδα. Κάποιοι είχαν βρεθεί και στις ανώτατες θέσεις του κόμματος, όπως ο Ανδρόνικος Χαϊτάς, που ήταν γενικός γραμματέας του Κόμματος την περίοδο 1928 – 1931. Οι Γιώργος Κολοζώφ και Γιώργος Ντούβας διετέλεσαν γραμματείς της κομμουνιστικής νεολαίας ΟΚΝΕ (1928 – 1931 και 1925 – 1928).
Ο Κώστας Ευτυχιάδης υπήρξε μέλος του Π.Γ. (1928 – 1931) και ο Χριστόδουλος Χριστοδουλίδης διευθυντής του  «Ριζοσπάστη»  (1928 – 1931).

Στην προσπάθεια της διερεύνησης αυτής της άγνωστης και σκοτεινής σελίδας, τόσο της νεοελληνικής Ιστορίας όσο και της Αριστεράς, μεγάλη είναι η ερευνητική συμβολή του Μάριου Μαρκοβίτη, ανιψιού του Μάρκου Μαρκοβίτη, που εκτελέστηκε στην περιοχή της Kommunarka και θάφτηκε σε ομαδικό τάφο μαζί με άλλους 14.000 δολοφονημένους από το σταλινισμό.

* Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com/